2 Ukuboza      Umugereka

Amategeko y'icyitegererezo ku mahoro ahoraho (Umushinga) 

      Ikibazo gikomeye kuri twe abantu nuko nta burambe bwamateka twakurikiza kuburyo bwamahoro . Nubwo bimeze bityo ariko, icyifuzo cyacu cyo gutanga iri tegeko ntangarugero no gutanga umusanzu mu mahoro ku isi.

1. Umwanya wibanze: Amategeko yicyitegererezo yerekanaga amategeko yamahanga.

2. Igitekerezo cyibanze: Isi imwe, amategeko amwe.

3. Ubwiza bwibanze: Amategeko agenga ISO

1. Nk’amasezerano y’umuryango w’abibumbye, gahunda y’imiyoborere ku isi, amategeko kamere, amategeko mpuzamahanga, no kwishyira ukizana, Itegeko Nshinga rikoreshwa ku bushake ku muvuduko utandukanye ku rwego rw’ikirenga (abanyamategeko mpuzamahanga ba rubanda), urwego rw’igihugu (rubanda rusange ; abahanga mu by'amategeko), n'urwego rw'amahanga (kwiyobora mu by'amategeko rusange ya leta, intara, uturere, na komine).

2. Niba ingingo iyo ari yo yose y’iri Tegeko Nshinga, cyangwa kuyishyira mu bikorwa ku rwego urwo ari rwo rwose rw’igihugu, ishyirahamwe, umuntu, cyangwa ibihe, bitemewe, ibisigaye mu Itegeko Nshinga no gukurikiza ayo masezerano ku wundi muntu cyangwa ibihe. byagize ingaruka.

. _ _ _ _

. _ _ Irashobora kongerwa no guhindurwa, cyangwa igice cyayo ntigishobora gushyirwa mubikorwa by'agateganyo. Ariko ihame ryibihe byavuzwe haruguru nuko ridakwiye kugabanya cyangwa kwangiza imikorere yuzuye yamahoro yamaho ^[1] .

^[1] . Uburyo bwo gukora bwamasezerano nuburyo bwo kugenzura umuryango mpuzamahanga wita ku bipimo bifatanyirizwa hamwe no gukoresha sisitemu ishingiye ku cyerekezo.

. _ _ mu buryo butaziguye kandi birashoboka.

3. Uburenganzira butandukanye mu rwego rwavuzwe mu Itegeko Nshinga ntibushobora gufatwa nko guhakana cyangwa gukuraho ubundi burenganzira abantu bafite (Standard Constitution §13 na §14). Ku ngingo zidashyiraho amategeko yuzuye kandi zikurikiza amabwiriza abuza, inzira zazo ziteganywa n’amategeko shingiro, ibikorwa by’itegeko nshinga, amategeko agenga imitegekere, cyangwa amategeko.

4. Amategeko yose cyangwa amahame yose yerekeranye ningingo zingingo zingingo ngenderwaho zubahirizwa n’itegeko nshinga zigengwa n’ingingo ngenderwaho. Ivugurura ry'Itegeko Nshinga ntirishobora gushyirwaho ku kintu icyo ari cyo cyose kirimo umusingi ushingiye ku mahoro y'amahoro y'iteka mpuzamahanga cyangwa y'igihugu (ubwoko bubiri bw'ubushake bufatika  n'amategeko 28 ya siyansi ).

5. Ihame ry'Itegeko Nshinga ni ishingiro ry'amategeko shingiro y'imiryango yose ndengakamere, iy'igihugu ndetse n'iy'igihugu. Ingingo zikurikira ziyobora ingingo zingenzi, ingingo zo kurinda, n’ingingo zashinzwe ni amategeko y’ikirenga ataziguye kandi akomeye ahuza inzego zishinga amategeko, ubuyobozi, n’ubucamanza.

Ubwoko bubiri bwubushake

1. Amahoro ahoraho kubantu. Hamwe n’amategeko asanzwe n’amategeko mpuzamahanga nk’amategeko y’ababyeyi, guteza imbere Itegeko Nshinga ku Mategeko y’icyitegererezo ya ISO, gushimangira kugendera ku mategeko, no gushyiraho amategeko y’amahoro ahoraho.

2. Iterambere rirambye ryisi. Fata imirasire y'izuba na Loni nka sisitemu y'imikorere, utezimbere amahame ya leta kuba itegeko ry'icyitegererezo rya ISO, kunoza imiyoborere y'isi, no gushyiraho umuco ukomeye w'iterambere rirambye.

Uburenganzira bwa muntu 28 / amategeko yubumenyi

Umutwe 1 Uburenganzira  na d uti  byabantu

Igice cya 1 Amahoro ahoraho yubwigenge

Ingingo ya 1 Igihugu gishingiye ku bwisanzure [Itegeko rya 1 ^ry’amahoro ahoraho]

Iterambere rikomeye ryubwisanzure bwa muntu . Shyira igihugu nk'igihugu gikomeye gifite amahame y’ubwisanzure ^[2] , intara n’amakomine nkicyitegererezo cy’ubwisanzure ^[3] . Icyubahiro cya muntu nubwisanzure ntibivogerwa. Abantu ni ba shebuja bavuka ku isi ndetse n’igihugu, kandi ni bo bayobora amategeko mpuzamahanga n’itegeko nshinga ^[4] . Ababa muri ako karere bafite imbaraga zigizwe ^[5] nta shiti kandi byuzuye. Gusa binyuze mumatora asanzwe nabantu hashobora kubaho guverinoma yemewe. Gusa mu kurahira ko tuzakurikiza amategeko mpuzamahanga mu budahemuka birashobora kwemerwa n'ubutegetsi rusange ^[6]kubyara.

^[2] . Intego nyayo ya guverinoma ni umudendezo. Ati: “Intego nyamukuru ya guverinoma ntabwo ari ugutegeka, cyangwa kubuza, ubwoba,… gushimangira uburenganzira bwe busanzwe bwo kubaho no gukora nta nkomyi kuri we cyangwa ku bandi.” (Baruki Spinoza, umufilozofe wo mu Buholandi)

^[3] . Ku yaGicurasi 2005, Kofi Annan, umunyamabanga mukuru wa karindwi w’umuryango w’abibumbye, yashyize umudendezo w’ubwoba muri raporo “Mu bwisanzure bunini: ku iterambere, umutekano n’uburenganzira bwa muntu kuri bose” nk'icyerekezo cy’ibikorwa bizaza bya Loni.

^[4] . (Hans Kelsen, Igitekerezo rusange cy'amategeko na Leta)

^. _ (Lin Chi-dong, Ubutabera bwa Repubulika y'Ubushinwa)

^[6] . Itegekonshinga rikubiyemo abantu, amahame yigihugu, ubushake rusange bwabantu, nuburenganzira bwa habeas corpus. Ububasha bugizwe no guhindura itegeko nshinga busubira mubaturage nta shiti. Abantu ni abayobozi b'ubugingo bwabo; abantu bagenzura ibyabo, iherezo ryumuryango, hamwe nigihugu cyigihugu.

Ingingo ya 2 Ivugurura ryubwisanzure [2 ^nd Amategeko y Amahoro Yiteka]

Birabujijwe rwose ko amashyaka ya politiki, abanyapolitiki, itangazamakuru, udutsiko, n'abari ku butegetsi bakora ibintu bibi byo kuyobora igihugu. Imiyoboro yose ya wire / idafite insinga ni iy'abaturage bose. Buri cyumweru, buri tereviziyo igomba gutanga  min min 30 ya serivisi kubuntu,  nubutumwa bugufi bugufi binyuze kuri interineti kubuntu, kubitabiriye politiki kugirango babisabe kubuntu ^[7] . Buri shyaka icyenda rikomeye rya politiki rifite radiyo yigihugu yubuntu. Televiziyo zaho, amaradiyo, nibindi bitangazamakuru bigomba gukemurwa ningingo zavuzwe haruguru kurwego rwigihugu. Kora ibishoboka byose kugirango abantu bose kwisi bakire amakuru yubukene, indwara, umwanda, intambara, inyigisho mpuzamahanga amategeko, nandi makuru yaturutse muri Loni.

^[7] . Buri cyumweru mu mwaka, iminota 30 ya TV hamwe nubutumwa bumwe bugufi kuri interineti, hamwe n amategeko yo kubahiriza ukurikije “imikorere yingingo ya III” azagenwa nibikorwa bitandukanye.

Ingingo ya 3 Gufungura umudendezo [3 ^rd Amategeko y’amahoro ahoraho]

Ubwisanzure ni umusingi rusange wo guteza imbere amahoro. Amatora ni ikintu gikenewe mu burezi ntarengwa ^[8] , gukwirakwiza, ibiganiro, ubufatanye, ubwumvikane, n'imiyoborere ^[9] . Buri mwaka, inshuro zo gutora ntizigomba kurenza iz'Ubusuwisi ^[10] cyangwa Californiya ^[11] , Amerika ifite amafaranga menshi ku muturage. Guteza imbere umwuka wigihugu, buriwese arashobora gutanga umukino wuzuye kubuhanga bwe. Abakukurutse biyamamariza ku bushake ibiro bya Leta by’ibanze nta mushahara bazahabwa 30% y’amajwi batsinze.

^[8] . Ati: "Ibikurikira mu bwisanzure n'ubutabera ni uburere rusange, butarimo umudendezo cyangwa ubutabera ntibishobora gukomeza burundu." (James A. Garfield, Perezida wa Amerika)

^[9] . Demokarasi ni ugukwirakwiza ububabare bw'ubukene ku bari ku butegetsi binyuze mu majwi y'amatora cyangwa amatora yo kwibuka. (Amartya Sen, Igihembo cyitiriwe Nobel mu bumenyi bw'ubukungu)

^[10] Mu bihugu bifite abaturage barenga miliyoni umunani, Ubusuwisi bwinjije amafaranga menshi ku muturage ku isi mu kinyejana, aho impuzandengo y’amajwi y’amatora 5.41 ku mwaka, hiyongereyeho impuzandengo ya referendumu 3.82 ku mwaka (ukuyemo inshuro nyinshi) iminsi), bingana n'impuzandengo ya 9.23 ku mwaka.

^[11] Mu bigo byigenga by’ibihugu binini bituwe n’abaturage barenga miliyoni 40, dufata urugero rwa Californiya, Amerika, amafaranga yinjiza ku muturage ni menshi, kandi abayituye bajya ku biro by’itora gutora inshuro 11ku mwaka. (duhereye ku bubiko bw'ishyirahamwe ryacu)

Ingingo ya 4 Kurengera ubwisanzure [Itegeko rya 4 ^ry’amahoro ahoraho]

Kubana uburenganzira n'inshingano, gutandukanya burundu politiki n'idini ^[12] . Abantu bategekwa gukora imirimo ya gisirikare, umurimo wa demokarasi, umurimo w’amahoro, kwishyura imisoro, n’ibindi. Umuntu wese ukora ibikorwa byo guhungabanya amahoro, kwibasira demokarasi, kugendera ku mategeko cyangwa amategeko, gukoresha uburenganzira bw’ubwisanzure, gukwirakwiza amakuru y'ibinyoma mu bumenyi bw'imbere mu gihugu ^{[13 ]} , diplomasi, ibibazo bya gisirikare, ubukungu n’ubucuruzi, nibindi, cyangwa guharanira igitugu, gukurikiza abanzi, kubaha ubufasha no guhumurizwa bigomba guhita bibuzwa, gufatwa no gukurikiranwa.

^[12] Abayobozi bose ntibashobora gukoresha amafaranga ya leta mu gutera inkunga, ruswa, kuroga cyangwa gukoresha idini iryo ari ryo ryose cyangwa abizera. Abonye ko ishyaka riri ku butegetsi ry’Ubuyapani rifitanye isano rya bugufi n’Itorero ryunze ubumwe, bituma Shinzo Abe yicwa mu 2022, abaminisitiri barindwi b’abaminisitiri bafitanye isano n’itorero ry’ubumwe.

^[13] Kugenzura niba amakuru y’isi ari ukuri kandi akorera mu mucyo ni ikintu gisabwa kugira ngo amahoro ku isi. Ubwisanzure bwo kuvuga ntiburinda ibyaha byo kuvuga. Gukora cyangwa gukwirakwiza amakuru y'ibinyoma ntaho bihuriye nubwisanzure bwo kuvuga, byangiza gusa ikizere cyimibereho, ubwumvikane, ubufatanye, imico nubuvandimwe.

Igice cya 2 Amahoro ahoraho ya demokarasi

Ingingo ya 5 Igihugu cyashingiye kuri demokarasi ^[14] [Itegeko rya 5 ^ry’amahoro ahoraho]

Kuvugurura gukomeye kwa demokarasi yisi. Shyira igihugu nk'igihugu gikomeye gifite amahame ya demokarasi , n'intara n'amakomine nk'icyitegererezo gikomeye cya demokarasi . Abantu bavutse ari abatware b'isi n'igihugu, ingingo zitaziguye z'amategeko mpuzamahanga n'itegeko nshinga, hamwe n’uburenganzira bw’ibanze butanga uburenganzira n’inshingano ku bantu no kuri  guverinoma. Abayobozi b'inzego za leta na minisiteri bagomba, bakurikije inshingano n'inshingano za minisiteri, kubaka iyi nshingano yo kuvugurura demokarasi nini.

^[14] “Demokarasi ni bwo butegetsi bubi cyane, usibye izindi zose zaburanishijwe.” (Winston Churchill, umunyapolitiki w’Ubwongereza) “Ubwo butegetsi bw’abaturage, ku baturage, ku baturage, ntibuzarimbuka ku isi.” (Abraham Lincoln, Perezida wa Amerika) Guverinoma ntabwo ari iy'ishyaka, iyobowe n'ishyaka, kandi yishimira ishyaka nka Koreya y'Amajyaruguru.

Ingingo ya 6 Ivugurura rya demokarasi ^[15] [Itegeko rya 6 ^ry’amahoro ahoraho]

Kora igisubizo gikomeye kubibazo byimbere muri politiki ya demokarasi no kubaka politiki y'amashyaka atatu. Komeza kwitabira amajwi ahoraho kandi adahwema gukemura no guhuza ibibazo bikomeje, efficacy, kwivuguruza, amacakubiri, ubwoba, nibitandukanye. Abakozi ba gisirikare, abayobozi ba Leta, abanyamadini, abakozi b’itangazamakuru, cyangwa abandi bantu barengerwa n’uburenganzira ^[16] bagomba gutsinda ibizamini by’amategeko mpuzamahanga. Banki y'ibibazo igomba gutangazwa umwaka umwe mbere yo kugisha inama urukiko mpuzamahanga rw’i La Haye cyangwa Ishuri rikuru ry’amategeko mpuzamahanga rya La Haye kugira ngo ryemeze.

^Demokarasi nyayo ifite ba shebuja babiri, “abaturage” n '“amategeko”. .

^[16] Mu gihugu kigendera kuri demokarasi, nta nshingano zidafite uburenganzira, nta n'uburenganzira budafite inshingano; uburenganzira n'inshingano bibana.

Ingingo ya 7 Gufungura demokarasi [Itegeko rya 7 ^ry’amahoro ahoraho]

Ishirahamwe iryo ariryo ryose rigomba gukoresha imishinga yo guhanga udushya, gucukura ibishingwe hamwe nubutunzi bushaka kwagura umubare utagira ingano wa sisitemu yinzego zubahiriza Itegeko Nshinga ^[17] , no gukurura impano ziturutse impande zose z’isi ku gihugu cy’icyitegererezo cy’Itegeko Nshinga ^[18] kugira ngo dushyireho isi no guhinduka igihugu rusange cyabatuye isi. Kugira ngo agaciro gakomeye n’icyubahiro cya muntu bya demokarasi ikomeye, abaturage b’ibihugu bigendera kuri demokarasi yuzuye ^[19]  barashobora kwiyamamariza amatora mu nzego zose (harimo na perezidansi) mu gihugu cyacu kandi bikazamura irushanwa ry’igihugu cy’icyitegererezo cy’Itegeko Nshinga ku isi.

^[17] Sisitemu zose zifatizo, nka sisitemu y'imikorere, sisitemu zishinga amategeko, sisitemu yubukungu na sisitemu yikoranabuhanga, nibikorwa byumuzi.

^[18] Ijambo "igihugu ntangarugero" ryerekeza muri rusange leta, intara na repubulika yubumwe bwigihugu cyangwa igihugu cyashyize mu bikorwa amahame shingiro.

^[19] Ku mibare yerekana urutonde rwa demokarasi mu myaka ya 2008 kugeza 2021, nyamuneka reba imbonerahamwe iri ku rubuga rwacu kugira ngo ubone ibisobanuro birambuye. Icyifuzo cyo guhagarika ubwigenge ni ukubera ko Ishyaka rya gikomunisiti ryifuza kwigarurira isi yose. (Manifeste y'Abakomunisiti) Niba nta ntambara cyangwa kwaguka, guhagarika umudendezo n'uburenganzira bwa muntu bizabura urwitwazo rwiza.

Ingingo ya 8 Kurengera demokarasi [Itegeko rya 8 ^ry’amahoro ahoraho]

Gucunga neza urujya n'uruza rw'amafaranga, abantu, ibicuruzwa, n'amakuru aturuka mu mahanga. Abayobozi batowe bafite aho bagarukira manda yimyaka itanu. Manda irangiye, abayobozi n'abavandimwe babo ba hafi, mu myaka umunani ^[20] , babujijwe kwiyamamariza imyanya yabo yahoze cyangwa ifitanye isano n'amategeko ^[21] . Umuntu wese ugira uruhare mu ivugurura ry'itegeko nshinga no guhindura manda ya manda afatwa nk'icyitso cy'inyeshyamba kandi agomba gufatwa agahita akurikiranwa ^[22] . Ivugurura ry'Itegeko Nshinga rigomba kwemezwa na bibiri bya gatatu by'abagize manda ya manda ebyiri, kandi bikemezwa na bibiri bya gatatu by'abagize bitatu bya kane by'inama z'ibanze mu gihugu; noneho hakorwa referendum ^[23]. Muri referendumu, byibuze 50 ku ijana by'abafite uburenganzira bwo gutora bagomba kwemeza icyo cyifuzo ^[24] .

^[20] Itegeko Nshinga rya Kosta Rika §132 [hepfo] ntirishobora gutorerwa kuba Perezida cyangwa Visi Perezida: 1. Umuntu wagize umwanya wa Perezida igihe icyo ari cyo cyose mu myaka umunani ibanziriza amatora atangiye…

^{[makumyabiri n'umwe]}Sisitemu yo kumara mu biro ni igihangano gikomeye cyabantu. Abayobozi batowe bakora manda imwe gusa kandi manda ye ntishobora kurenza imyaka itanu kandi ntishobora kongera gushyirwaho. Bamwe barashobora kubaza ko niba byemewe gahunda imwe gusa, kuki umuntu adashobora kongera gushyirwaho inshuro ebyiri cyangwa zitagira imipaka? Dufate urugero rwa Perezida wa Biyelorusiya, yongeye gutorerwa manda esheshatu zikurikiranye. Putin w'Uburusiya amaze imyaka irenga icumi ayobora igihugu cye. Rero, gahunda ya manda, igihangano gikomeye cyabantu, yarasenyutse. Itegeko Nshinga rya Politiki rya Repubulika ya Guatemala §186: Ibibujijwe guhitamo Ibiro bya Perezida cyangwa Visi Perezida wa Repubulika. Ibikurikira ntibishobora guhitamo ibiro bya Perezida cyangwa Visi-Perezida wa Repubulika: a. Umuyobozi cyangwa abatware ba coup d'Etat, impinduramatwara yitwaje intwaro cyangwa imitwe isa nayo, bahinduye gahunda y’itegeko nshinga, cyangwa ababaye kubera ibyo bintu bafashe ubuyobozi bwa guverinoma; b. Umuntu ufite umwanya wa Perezida cyangwa Visi-Perezida wa Repubulika igihe amatora ateganijwe kuri uwo mwanya, cyangwa wagize icyo akora mu gihe icyo ari cyo cyose mu gihe cya perezida amatora aberamo; c. Abavandimwe kugeza ku ncuro ya kane y’ubwumvikane n’uwa kabiri w’ubucuti (, n’abashakanye umwaka umwe mbere y’amatora mu Itegeko Nshinga rya Repubulika ya Honduras §240.6) ya Perezida cyangwa Visi-Perezida wa Repubulika, igihe aba nyuma bakorera ibiro ya Perezida, n'iy'abantu bavugwa mu gika cya mbere cy'iyi ngingo; d. Umuntu ushobora kuba yari Umunyamabanga wa Leta, igihe icyo ari cyo cyose mu mezi atandatu abanziriza amatora; e. Abagize Ingabo, keretse niba beguye cyangwa bagiye mu kiruhuko cy'izabukuru nibura imyaka itanu mbere y'itariki yo gutangiriraho amatora; f. Abakozi b'amadini ayo ari yo yose cyangwa idini; na g. Abacamanza b'Urukiko rw'Ikirenga.

^[22] Itegeko Nshinga rya Repubulika ya Honduras §42.5 ritera, riteza imbere, cyangwa rishyigikira gukomeza cyangwa kongera gutorwa kwa Perezida wa Repubulika; kandi azatakaza ubwenegihugu. §187 y'Itegeko Nshinga rya Guatemala ribuza kongera gutorwa.

²³ _ Reba uburyo bwo guhindura itegeko nshinga muri §1.7, .81.8 na §5 z'Itegeko Nshinga rya Amerika kugira ngo umushinga w'itegeko rivugururwa. Intambara y'abenegihugu n'intambara zo mu mahanga bisaba kwemererwa na bibiri bya gatatu by'abagize Kongere, n'ibindi.

^[24] Ivugurura §48 ry’Itegeko Nshinga rya Massachusetts rivuga ko referendumu igomba kwemezwa n’abarenga kimwe cya kabiri cy’abatoye kugira ngo politiki ihamye.

Igice cya 3 Amahoro ahoraho yuburenganzira bwa muntu

Ingingo ya 9 Igihugu cyashingiye ku burenganzira bwa muntu [Itegeko rya 9 ^ry’amahoro ahoraho]

Ubumwe bukomeye bw'uburenganzira bwa muntu ku isi ^[25] . Shyira igihugu nk'igihugu kinini gifite amahame y’uburenganzira bwa muntu, kandi intara n’amakomine ni urugero rwiza rw’uburenganzira bwa muntu ^[26] . Gushiraho indangagaciro zisumba izindi z'ubuzima, guharanira amahame remezo y’isi, kubungabunga amahoro y’iteka ry’ikiremwamuntu, no kurengera iterambere rirambye ry’isi n’uburenganzira bwera bw’abantu n’inshingano zihutirwa z’igihugu. Umuyobozi w’umutekano rusange mu nzego z’ibanze atorwa n’abantu ^[27] muri gahunda yo gutora rimwe; hatorwa amashyaka atatu, akurikije umubare w’amajwi, hatorwa umuyobozi umwe ushinzwe umutekano rusange n’abayobozi babiri bungirije bashinzwe umutekano.

^[25] Nyuma y’ibipimo ngenderwaho by’ibanze by’uburenganzira bwa muntu by’umuryango w’abibumbye byashyizweho umukono n’ibihugu byose bigize uyu muryango, ibihugu bitubahiriza amategeko bizananirwa gusaba ko ibindi bihugu byahuzwa.

²⁶ ___ Amakomine arafise inguvu zo kwubaka ibintu biranga isi yose hamwe no kwisi yose, kandi bigahinduka umurwa mukuru mpuzamahanga.

^[27] Abayobozi bakuru ba leta zunzubumwe zamerika batorwa nabantu. Kugira ngo abapolisi babe nk'abakecuru b'abantu, aho kuba inyuma y’isi, abashinzwe umutekano bo mu nzego z'ibanze bagomba gutorwa binyuze mu matora akunzwe.

Ingingo ya 10 Ivugurura ry'uburenganzira bwa muntu [Itegeko rya 10 ^ry’amahoro ahoraho]

Uburenganzira bwa muntu bushya bushyira imbere ubusugire bw'igihugu. Abantu bafite uburenganzira bwo kubaho n’uburenganzira bwo guhita euthanasiya bakurikije amategeko ^[28] . Leta irengera abatishoboye, kandi abahohotewe n’ibintu by’abantu hamwe na ergonomic ^[29] cyangwa abahitanwa n’inzirakarengane bagomba kwishyurwa na leta ^[30] . Abaturage bose ni abantu bubahiriza amategeko ^[31] , kandi abatarakoze ibindi byaha mu gihe kitarenze imyaka icumi ^[32] bagomba kuba bafite amakuru ajyanye n’ibyaha byakuweho ^[33] . Kimwe cya kabiri cy’abagize komite y’igihugu ishinzwe uburenganzira bwa muntu n’imyitozo y’ubwenegihugu bashyirwaho n’imiryango mpuzamahanga iharanira uburenganzira bwa muntu ^[34] .

^[28] Igitabo cy’amategeko ahana y’Ubusuwisi §115 ntabwo gihana kwiyahura byakozwe nta mpamvu zishingiye ku bwikunde.

^[29] Ibikorwa byubumuntu ni uburenganzira bwingenzi bwikiremwamuntu, kandi Itegeko Nshinga rishyiraho amahame yuburenganzira bwa muntu. Kurugero, Komisiyo yu Burayi yasabye imiryango y’ibihugu by’i Burayi guteza imbere “EN Eurocode” (Ibipimo by’Uburayi) ikoreshwa mu bihugu bigize Umuryango w’ubumwe bw’ibihugu by’Uburayi ndetse n’ibihugu by’Uburayi mu nteruro igira iti “Kubaka ejo hazaza”.

^Guverinoma ni yo nyirabayazana w'urupfu rw'inzirakarengane mu gihugu. Avuga ku itegeko ry’ubwishingizi bw’ubuzima bw’igihugu cya Isiraheli, guverinoma ya Isiraheli yishyuye abahohotewe bose bari baragiye muri Isiraheli mu buryo bwemewe n’amategeko cyangwa mu buryo butemewe n’igitero cya bisi ya Yeruzalemu.

^[31] “Niba ari ukurengera uburenganzira bw'intege nke, uwabyanga, ubikore.” (Calvin Coolidge, Perezida wa Amerika)

^[32] Intego yigitabo cyamategeko ahana ni ukwigisha abanyabyaha no kwitega ko nta kindi cyaha bazongera gukora nyuma yo guhanwa. Igihugu ntabwo cyandika imisanzu yabantu ahubwo cyandika amakosa yabo. Ubu bwoko bw'igihano ni ukuva mu mwuka w'ubuvandimwe. Uburyo bw'Ababuda bwo “gushyira icyuma cy'abicanyi hanyuma ugahinduka Buda ku mwanya” gikwiye gukoreshwa. Ukurikije ibipimo by’ibyaha ku isi, Venezuwela iza ku mwanya wa mbere na 84.25, Burezili iza ku mwanya wa 10 na 67.85, naho Tayiwani iza ku mwanya wa 134 na 15.24. Iyi ni mibare iteye ubwoba. Kubera ko sosiyete itemera abafite inyandiko mpanabyaha, abahoze bakatiwe barihebye cyane ku buryo batekereza ko bagenewe gukora ibyaha kugeza ubuzima bwabo burangiye.

^[33] “Imibereho myiza y'abaturage izaba itegeko ry'ikirenga.” . kwibagirana ”.

^[34] Mu rwego rwo kurengera uburenganzira bwa muntu mu bihugu byashyize mu bikorwa amahoro y’iteka, abagize komisiyo ishinzwe uburenganzira bwa muntu bagizwe n’intore mpuzamahanga. Binyuze mu byifuzo n'ibitekerezo by'intore mpuzamahanga, uburenganzira bwa muntu buzahuza n'ibipimo mpuzamahanga.

Ingingo ya 11 Gufungura uburenganzira bwa muntu [Itegeko rya 11 ^ry’amahoro ahoraho]

Amoko yose angana muburenganzira bwa muntu. Uburenganzira bwa muntu ntibushobora gutandukanywa kandi ntibushobora kwimurwa cyangwa kurekurwa. Iyo uburenganzira bwa muntu bwahohotewe kandi bwangijwe nuburiganya, babonwa nkuwahohotewe nabantu bose. Uburenganzira bw’abasangwabutaka bugomba kurengerwa ^[35] . Kurwanya umuco w'abafana-ishyaka cyangwa abasenga-basenga-bashingiye ku bwenegihugu bwa gisirikare bishingiye ku gukandamiza rubanda rugufi, gucamo ibice ivangura, gushyira mu bikorwa ibura, gukora ibyaha byo ku isi, guhuza amoko, ndetse n'uburozi ku isi. Ni nkenerwa gushyira mubikorwa ubwenegihugu bwumudugudu kwisi yose ^[36]  .

^[35] Uburinganire bukomeye ni ukwemera ko amategeko agomba kuzirikana ibintu nko kuvangura, guhezwa, no kugabana ku buryo butangana. Ishyira mu bikorwa ingamba zidasanzwe zo gufasha cyangwa kuzamura ubuzima bwamatsinda atishoboye, no kwemeza ko bafite amahirwe nkabandi.

^[36] Uburyo bukubiyemo ubwenegihugu bushyigikira indangagaciro gakondo z’ubwisanzure, ubworoherane, uburinganire, uburenganzira bwa buri muntu, n’ibindi. Kuba umunyamuryango w’igihugu cy’abenegihugu birakinguye kuri buri muturage ufite ubwenegihugu, hatitawe ku muco cyangwa ubwoko.

Ingingo ya 12 Kurengera uburenganzira bwa muntu ^[37] [Itegeko rya 12 ^ry’amahoro ahoraho]

Uburenganzira bwa muntu ni ibibazo by’imbere mu isi ^[38] . Abakozi ba Leta bagomba kwemeza ko uburenganzira bw’ibanze bwa muntu, uburenganzira bw’ibidukikije, uburenganzira bw’amahoro, n’uburenganzira bw’iterambere bitazigera bitinda ku munsi w’ibindi bihugu. Buri mwaka, hatorwa abayobozi ba minisiteri zitandukanye kandi n’umuyobozi umwe wo mu nzego zo hagati uzatorwa n’abaturage. Ni ukuvuga ko amatora azakorwa buri mwaka. Hatitawe ku mibanire mpuzamahanga cyangwa umubano w’abantu, cyangwa igihe cyangwa ahantu iyo gutotezwa bibaye, abahohotewe barashobora guhora bashakisha hamwe ninshingano nyinshi kubari bahagaze bucece. Ababona abandi bari mu kaga ariko bakaba badashaka gukiza abangamiwe ^[39] , cyangwa bashobora gufasha abahohotewe kwerekana ko ari abere ariko bakanga gutanga ubuhamya, bagomba kubiryozwa.^[40] .

^[37] Reba kuri "Ukuntu kuzamuka nigitangaza cyubukungu byubudage bwabanazi byabaye impanuka?" Ati: “Twagombaga guhangana n'abanzi ba kera b'amahoro ... ko Guverinoma ikoresheje amafaranga yateguwe iteje akaga nka Guverinoma y'agatsiko kateguwe.” (Franklin D. Roosevelt, perezida wa Amerika)

^[38] “Akarengane aho ariho hose ni ikibazo kibangamiye ubutabera ahantu hose.” .

^[39] Ikintu cyonyine gikenewe kugirango intsinzi yikibi nuko abagabo beza ntacyo bakora. Guceceka k'umuntu wese bitanga uwahohotewe.

^] _ , 1979 ”y'amategeko mpuzamahanga asanzwe ateganya gutanga ubufasha ku muntu uwo ari we wese wabonetse mu nyanja ufite ibyago byo kuzimira.

Igice cya 4 Igipimo cy’amahoro ahoraho no kugendera ku mategeko

Ingingo ya 13 Igihugu cyashingiye ku kugendera ku mategeko ^[41] [Itegeko rya 13 ^ry’amahoro ahoraho]

Gutahura gukomeye kugendera ku mategeko ku isi ^[42] . Shyira igihugu nk'igihugu gifite amahame akomeye agenga amategeko , n'intara n'amakomine nk'icyitegererezo gikomeye cyo kugendera ku mategeko . Amategeko mpuzamahanga yashyizwe mu bikorwa ni amategeko yigenga ya Leta, akaba ari ryo tegeko ry'amategeko yose agumana umuco w'isi ^[43] . Nyuma yimyaka itanu nyuma y’uko amategeko mpuzamahanga akurikizwa, bizafatwa nk’amategeko mpuzamahanga gakondo, amategeko y’ababyeyi y’itegeko nshinga, n’amahame y’imihango y’amahoro, atangiza uburenganzira n’inshingano ku bantu. Umuntu ku giti cye ni ingingo nkuru y’amategeko mpuzamahanga ^[44] .

^[41] Ingingo ya 40 ya Magna Carta yagize ati: "Ntawe tuzagurisha, ntawe uhakana cyangwa ngo atinde uburenganzira cyangwa ubutabera." Kugendera ku mategeko ni igitekerezo cy'uko guverinoma ndetse n'abenegihugu bazi amategeko kandi bakayakurikiza.

⁴² _ flout. Ariko njye na Rukundo twagize ubwenge bwo gutsinda: Twashushanyije uruziga rwamujyanye! ” (Edwin Markham, umusizi watsindiye muri Amerika,Yambaye ubusa)

^[43] Nubwo amategeko mpuzamahanga asaba ibihugu kubahiriza inshingano zabyo, ntibisaba uburyo ibihugu bigomba kubahiriza inshingano: (1) Ibihugu birashobora guhitamo gukurikiza amategeko mpuzamahanga. (2) Bashobora kandi gushyiraho amategeko yo guhindura amategeko mpuzamahanga mumategeko yigihugu. (3) Barashobora gufata ingamba zubutegetsi. (4) Barashobora gufata ingamba zubucamanza. (5) Leta ifata icyemezo ikurikije itegeko nshinga ryayo. (Hungdah Chiu, Amategeko mpuzamahanga)

^[44] Positivism yemewe nigitekerezo cyemewe n "umuryango mpuzamahanga wemewe n'amategeko". Hatitawe ku mategeko mpuzamahanga cyangwa amategeko y'igihugu, “umuntu ku giti cye” ni ingingo nyamukuru y'uburenganzira n'inshingano. (Hans Kelsen, umuhanga mu bya filozofiya wo muri Otirishiya) Ubutegetsi butubahiriza amategeko mpuzamahanga ni guverinoma mbi.

Ingingo ya 14 Ivugurura ry’amategeko [Itegeko rya 14 ^ry’amahoro ahoraho]

Gutezimbere mu buryo butaziguye amategeko yose mumategeko amwe ahuriweho numudugudu rusange ni inshingano yihutirwa ya leta idashobora guhinduka cyangwa gusonerwa. Amategeko y'ibihugu byose agize amategeko y'igihugu. Umuntu wese arashobora gukemura ibyo bibazo kandi leta irashobora guhagarika cyangwa gukoresha ikurikije amategeko ukurikije ibyo umuntu akeneye. Abanyamahanga bafite uburenganzira bwo gukurikiza amategeko y’igihugu cyabo mbere y’ibanze mu gihugu cyacu kugira ngo bubake igihugu cyacu kibe ikindi gihugu cyababyaye ndetse n’iwabo ^[45] . Ibihugu bizashyiraho imibare yanyuma yamakuru agereranya kumabwiriza yisi yose .

^[45] Amategeko yose ari muri rimwe. Abanyamahanga bafite uburenganzira bwo kubanza gukurikiza amategeko y’ibihugu byabo, ariko igikorwa cy’amategeko kinyuranyije na politiki rusange cyangwa imyitwarire ntigifite igihugu cyacu.

Ingingo ya 15 Gufungura kugendera ku mategeko [Itegeko rya 15 ^ry’amahoro ahoraho]

Gushyira mu bikorwa amahame ya demokarasi no kugendera ku mategeko. Perezida, Umushinjacyaha Mukuru, na Perezida w'Ubucamanza bagomba gutoranya abagize komite zidasanzwe za kongere igihe barimo kwiyamamariza amatora. Abagize Komite idasanzwe ya Komite ishinzwe iterambere ry’ibisekuru batorwa na Perezida; abagize komite ya Ad Hoc muri komite ishinzwe iterambere ry’amategeko mu gihugu cy’isi batorwa n’umushinjacyaha mukuru; abagize komite idasanzwe ishinzwe iterambere ry’amategeko mpuzamahanga bagenwa na perezida w’ubucamanza. Abatoranijwe bazakora manda imwe n'uwatowe. Iyo umukandida yemejwe, abakandida batowe bahabwa komite zitandukanye zihoraho. Ubu ni bwo buryo bwo kwerekana amahoro iteka ry’umuco ukomeye kandi ni urugero rwo kugendera ku mategeko akomeye ^[46].

^[46] Amategeko ahujwe nubusabane mugihe runaka n'umwanya. Ati: "Ni umusaruro w’umuco… nko mu bihe byashize nkibicuruzwa by’umuco, kugeza ubu nkuburyo bwo gukomeza umuco, ndetse n’ejo hazaza nkuburyo bwo guteza imbere umuco." (Roscoe Pound, intiti mu by'amategeko y'Abanyamerika)

Ingingo ya 16 Kurengera amategeko [Itegeko rya 16 ^ry’amahoro ahoraho]

Kuvugurura amahame shingiro y’amahoro nkishingiro ryemewe rya politiki ^[47] . Birabujijwe ko guverinoma irenga ku mategeko mpuzamahanga hashingiwe ku kunyuranya n’amategeko y’igihugu, imiterere y’igihugu, imigenzo, amateka, imiterere, umuco, n’ibindi, kandi abayirengaho bafatwa nk’ibyaha byibasiye inyokomuntu. Ubucamanza bwo kurengera iterambere ry’amahoro: amategeko y’ibihugu byose ku isi ari mu rwego rumwe rw’itegeko nshinga, kandi ihame rimwe ry’itegeko nshinga rishobora kuzana amahoro ku isi, gahunda nyobozi ebyiri (sisitemu ya perezida wa kabiri), politiki y’amashyaka atatu, ingufu enye gutandukana, kugenzura no kuringaniza, hamwe na sisitemu ya republika kumugabane wa gatanu.

^[47] Umuhanga mu bya filozofiya Kant y’amahoro ahoraho yavuze amagambo atatu yingenzi: (1) Amahoro ashobora gushirwaho gusa nububasha bwemewe. (2) Intego y'ubutegetsi bwemewe ni amahoro. (3) Kubwibyo, byanze bikunze amahoro azamura ikibazo cyamategeko yemewe muri politiki. .

Umutwe 2 Amashyirahamwe shingiro yigihugu

Igice cya 5 Amahame ahoraho y’amahoro ^[48]

Ingingo ya 17 Imbaraga zishinga amategeko zirenga [Itegeko rya 17 ^ry’amahoro ahoraho]

Amarushanwa akomeye nubufatanye bwamategeko yisi . Gutezimbere imiyoborere yisi yose, urwego rwigihugu cyangwa urwego rwigihugu rufite ububasha bwo gushyiraho amategeko gusa aho amategeko mpuzamahanga atigeze ashyirwaho kurwego rwikirenga cyangwa ngo ashyireho umubano uhwanye mubuzima bwisi yose, kandi byunvikana ko amahame yamategeko mpuzamahanga birakenewe kandi ndengakamere ifite imbaraga zo gushyiraho amategeko ^[49] . Amategeko y’igihugu arasaba uruhare rw’isi yose, hatitawe ku nshuti cyangwa umwanzi, buri gihugu gifite umuntu uhagarariye, ariko nta burenganzira bwo gutora muri kongere y’iwabo ^[50] .

^[48] ​​Uburyo busanzwe bwamategeko: Amategeko agomba kuba asobanutse, yuzuye, ateganijwe, kandi ahuza isi yose. Binyuze mu guhindura ibintu, gushyira mu bikorwa no kwishyira hamwe bikorwa kugira ngo amategeko agendane n'ibihe, kandi ubuziranenge n'imbaraga z'igihugu bikomeze gutera imbere.

^[49] Niba urwego ndengakamere rutagishoboye kubahiriza ibintu bibiri byavuzwe haruguru, imbaraga zishinga amategeko zihabwa buri gihugu.

^[50] Amategeko yigihugu arashobora kwitabira isi yose, hatitawe ku nshuti cyangwa umwanzi. Kongere yigihugu irashobora guhagararira abaturage bayo kugirango bashireho ubundi buryo bwa diplomasi. Amategeko y'igihugu nihuta muri rusange kuvuka "umuryango wemewe n'amategeko ku isi". Ishiraho imbaraga kubatuye isi gufatanya guhagarika leta kurenga ku mategeko mpuzamahanga. Nububasha bwo gukumira abayobozi b'ibihugu bitandukanye kuyobora abantu kurimbuka.

Ingingo ya 18 Imbaraga z’amategeko z’igihugu [Itegeko rya 18 ^ry’amahoro ahoraho]

Kongere yashyizeho politiki y'amashyaka atatu, ifite imyanya 150 ya komite y'akarere. Buri ntara igomba kugira nibura umwe mu bagize kongere. Abasangwabutaka, intara n’imijyi ituwe n’abaturage bagera ku 100.000 bagomba kugira imyanya itatu, naho imyanya isigaye ikagenerwa intara zisigaye. Abatora muri buri karere bafite amajwi imwe, kandi bashobora gutora umukandida umwe gusa kurutonde rwabakandida. Batatu ba mbere bafite amajwi menshi batorwa ^[51] . Abayoboke ba Kongere batorerwa manda y’imyaka 4, kimwe cya kane cy’uturere tw’amatora bakongera gutorwa buri mwaka ^[52] . Hariho komite zidasanzwe 36 ^[53] udafite akarere, kandi umubare w’abagize kongere ni 186. Amatora aratandukanye kandi ni itegeko ^[54] .

^[51] Amatora y’abadepite akoresha itora rimwe kugirango uwatoye atore umukandida umwe akunda. Abakandida bafite amajwi atatu ya mbere yatowe. Ubwoko bwa sisitemu ni demokarasi na repubulika. Mu gukuraho igitugu cy’ishyaka rimwe, guhangana n’amashyaka abiri, n’akajagari k’amashyaka menshi, no guharanira ko politiki y’amashyaka atatu angana muri politiki, igihe cyose havutse amakimbirane, ingufu za gatatu zifite imbaraga zingana zirashobora guca imanza no gufasha gukemura. Rero, biroroshye guhuza abagize kongere. Kugira ngo politiki ihamye, kongere ikora amatora yongeye gutorwa buri mwaka, bituma abantu bongera gutora.

^] _ Abatora bamenyereye gutora abayoboke ba kongere buri myaka ine, ariko binyuze mumatora yongeye gutorwa buri mwaka, kongere hamwe nabagize kongere izageragezwa nabantu.

^[53] Iri Tegeko Nshinga rizashyigikira “umuryango mpuzamahanga wemewe n'amategeko”, uteze imbere umuco w’amahoro uhoraho, kandi umenye ko amategeko akomeye ari icyitegererezo cy’amategeko.

^[54] Amatora ni kimwe mu bisabwa mu burezi ntarengwa, gukwirakwiza, ibiganiro, ubumwe, ubwumvikane n’imiyoborere. Muri Ositaraliya, abenegihugu bujuje ibisabwa ni itegeko gutora mu matora. Bumwe mu buryo bukomeye bwo kurengera no guteza imbere demokarasi ni uko kongere itora umubare w’abanyamuryango buri mwaka. Birabujijwe rwose gukora amatora y’abadepite hamwe n’amatora yo ku rwego rw’ibanze keretse iyo akorewe icyarimwe n’inama z’ibanze, kugira ngo bititiranya politiki ya minisiteri.

Ingingo ya 19 Ububasha bwo gushyiraho amategeko-y’igihugu [Itegeko rya 19 ^ry’amahoro ahoraho]

Abagize njyanama z’ibanze ku rwego rw’igihugu (intara, intara, uturere, n’amakomine) bakora manda imwe y’imyaka ibiri, kimwe n’abahagarariye leta zunze ubumwe z’Amerika na leta. Abatora muri buri karere bafite amajwi imwe gusa yemeza uburyo bumwe bwo guhitamo, kandi batatu ba mbere bafite amajwi menshi. Kugira ngo bayobore abayobozi ba politiki kandi bakureho kwiharira, umwe mu bagize kongere ashobora kuba umuvugizi mu gihe kimwe gusa mu gihe cy’amatariki yagenwe kandi ntashobora kongera kuba umuvugizi. Igitekerezo cyose mubaturage bo muri nyakatsi ntigikwiye kwirengagizwa. Umuntu wese afite uburenganzira bwo kwitabira inama zishinga amategeko n’abashingamategeko mu nzego zose, harimo kuva mu nama z’ibanze kugeza muri kongere cyangwa mu nama mpuzamahanga ^[55] .

^{Igishushanyo mbonera cyinzego} zituma igitekerezo rusange kidashyingurwa. Hamwe numuntu umwe gahunda imwe yo gutora, abakandida bafite amajwi atatu ya mbere yatowe biturutse kumatora. Iki gishushanyo kizemerera rubanda rugufi cyangwa ishyaka ryigenga gutorwa ku mwanya wa gatatu, rishobora kuba imbaraga za gatatu zo guhagarika ibitekerezo by’abandi, ibyifuzo ndetse n’imyitwarire. Ntibazakabya, kugabana iminyago, cyangwa gukora ibibi.

Ingingo ya 20 Yunganira amategeko [Itegeko rya 20 ^ry’amahoro ahoraho]

Shiraho amategeko ashyiraho intege nke nkeya nibyiza byinshi. Kunganira umuryango wemewe n'amategeko ku isi hose ^[56] n'amategeko ateganijwe n'amategeko mpuzamahanga. Fasha ibindi bihugu cyangwa ubuyobozi bwibanze (leta, intara, uturere, cyangwa amakomine) guteza imbere Itegeko Nshinga. Buri mwaka, guverinoma izatanga nibura 0,02 ku ijana y’ingengo y’imari ya guverinoma nkuru kugira ngo iteze imbere Itegeko Nshinga. Guhindura imishahara mu gihugu, imishahara n’agahimbazamusyi, indamunite, igipimo cy’imisoro, n’inyungu bigomba guhuzwa n’igihugu ndetse n’isi yose “ibikenewe rusange no kugabana imirimo” ^[57] , kandi bigashyirwaho binyuze mu kubara amakuru manini ^[58] .

^[56] Positivisme yemewe n'amategeko ishyigikira ibintu bibiri byuzuzanya by "kwishyiriraho ubutware mpuzamahanga" n "" imibereho myiza yabantu "kugirango basobanure igitekerezo cyemewe n" umuryango mpuzamahanga wemewe n'amategeko ". Ni ukuvuga, "umuntu ku giti cye" ni ingingo yibanze yuburenganzira ninshingano mpuzamahanga.

^[57] Leta ihindura imishahara, indishyi, igipimo cy’imisoro, inyungu, n’ibindi, kandi ntigomba kugabanya cyangwa kwangiza umubano w’imibereho n’umubano mpuzamahanga. (Léon Duguit, intiti mu by'amategeko y’Ubufaransa) Kubuza abanyapolitiki ba populiste gutsinda gahunda ya demokarasi.

^[58] Abanyapolitike bakunda gukoresha populism mu gukangurira rubanda, bakoresheje urwitwazo rwo kuzamura imishahara n’inyungu nkurwitwazo rwo gusenya gahunda ya demokarasi. Urugero, mu ntangiriro z'ikinyejana cya 20, Arijantine yabaye igihugu cya karindwi ku isi gikize cyane. Ippolito amaze gutorerwa kuba Perezida mu 1916, yashyize mu bikorwa ibitekerezo bye bya politiki kugira ngo yongere umushahara ku buryo bugaragara, bituma Arijantine igwa ku mwanya wa 59 mu kwinjiza umuturage mu 2016.

Igice cya 6 Amahoro ahoraho yubuyobozi

Ingingo ya 21 Ubuyobozi ndengakamere [Itegeko rya 21 ^ry’amahoro ahoraho]

Imiyoborere ikomeye yubuyobozi bwisi . Irushanwa nubufatanye mubutegetsi bwindengakamere bizatuma imiyoborere myiza yisi yose. Iyo usohoza imirimo yimiryango mpuzamahanga nka Loni, leta kurwego rwigihugu ndetse no munsi yigihugu ninzego zose zahawe imbaraga ninzego ndengakamere . Mbere yo gutangwa n’urubanza mpuzamahanga rw’ubucamanza, niba umuyobozi w’igihugu atangaza ku mugaragaro politiki inyuranyije n’amategeko mpuzamahanga, azafatwa nk’umugizi wa nabi w’intambara ^[59] .

^] _ (Thomas Jefferson, Perezida wa Amerika)

Ingingo ya 22 Ubuyobozi bwigihugu [22 ^nd Itegeko ryamahoro yamahoro]

Sisitemu ya perezida. Perezida atorwa n'abaturage, kandi abakandida ba perezida bagomba kuba bafite nibura imyaka 50 yo gutorwa. Perezida ashyiraho Minisitiri w’intebe (mu magambo ahinnye nka Minisitiri w’intebe). Iyo Perezida atanze itegeko, Inama y'Abaminisitiri igomba kuyirwanya. Minisitiri w’intebe agomba kuba afite nibura imyaka 50, afite umusingi mu matora ya rubanda ^[60] , kandi azavuka kavukire). Minisitiri w'intebe ayobora guverinoma ^[61] kandi ashinzwe kurengera igihugu. Abaminisitiri bagomba gutangaza urutonde rwibikorwa bya leta hamwe na politiki mubikorwa byisi. Ibihugu birashobora kwinjira muri sisitemu yumutekano hamwe kandi birashobora gushyiraho amategeko yo kwimura ubusugire ^mumiryango mpuzamahanga. Ikigo icyo ari cyo cyose kigomba kuba cyujuje ubuziranenge mpuzamahanga ^[63] .

^[60] Iyo Perezida atoye umuyobozi wa komite ya kongere kugira ngo abe minisitiri w’intebe, Minisitiri ashobora gushyirwaho mu buryo butaziguye. Niba umukandida watorewe kuba Minisitiri w’intebe atari abayobozi 12 batowe, Minisitiri w’intebe agomba kwemezwa na kongere.

^[61] Itegeko Nshinga riteganya kandi rikagabanya imiyoborere, mu buryo buhagaritse gushyira mu bikorwa ihuriro ry’ibihugu by’ibihugu (imiryango mpuzamahanga), ibihugu, ibihugu by’ibihugu (urwego rw’ibanze), hamwe n’ubufatanye hagati y’abaminisitiri; politiki iyo ari yo yose irashobora gushyirwa mubikorwa na minisiteri ninzego zibanze.

^[62] Abantu nibamara gutakaza ubusugire bwigihugu cyangwa bwaho, bazatakaza kandi umutungo wose wumutungo utimukanwa, imirima nubusitani.

^[63] Kugira ngo serivisi rusange zitangwe neza, abakozi ba leta bose bagomba kugira inzira zisanzwe zikoreshwa (SOP), bagatanga ibyangombwa nkenerwa mugihe bakora ubucuruzi bwabo, bakamenyesha rubanda.

Ingingo ya 23 Ubuyobozi bwigihugu bwigihugu [23 ^rd Amategeko yamahoro ahoraho]

Urufatiro rwa politiki yose ni politiki yaho. Itegekonshinga rigomba gusobanura neza igihe runaka kugirango guverinoma isubize ibyo abaturage bakeneye. Igihe cyose umuntu asabye ubutabera, hazaba igisubizo ^[64] . Guverinoma yateguwe neza n’umuryango munini w’abagiraneza na serivisi ukemura ibibazo by’abaturage ^[65] . Ububasha bwose bubereye ako karere ni ubw'akarere, harimo imbaraga z’amategeko, ububasha bw’ubucamanza, ingufu z’ingabo z’igihugu, uburenganzira bw’ubukungu n’ubucuruzi, uburenganzira bw’indimi, uburenganzira bw’umuco, uburenganzira bw’ibidukikije, uburenganzira bw’iterambere, n’ibindi, bigomba guteza imbere uruhare rw’abaturage. Abahagarariye abaturage bafite imbaraga zo gukora iperereza neza ^[66] .

^[64] Mugihe habaye inkongi y'umuriro, kwivuza byihutirwa, umwuzure, ibiza by’umuyaga, umutingito, gukandamizwa ku ngufu, kubura ku gahato, gutabara ku rugamba n’ubundi bufasha bw’ibiza, hateganijwe ko igihe cy’abatabazi kizagera hakurikijwe intera iri kure ahabereye impanuka. Abakandida bitabira amatora y’ibanze bagomba kwerekana ibitekerezo bya politiki kugira ngo ibintu byifashe neza mu gihe cyo kwiyamamaza.

^[65] Dufatiye ku Mategeko ngenderwaho ya Australiya y’icyitegererezo, inzego zose za leta za Ositaraliya zifite inshingano mu mategeko mbonezamubano kuburanisha ababuranyi.

^[66] "Jack-in-office" niyo ntandaro ya ruswa yose ya politiki. Usibye Itegeko Nshinga §14 aho abaturage bafite uburenganzira bwo kwimura no kugira uruhare mu baturage, abahagarariye abaturage mu rwego urwo arirwo rwose, mu gihe hari abanyamuryango batatu bahujwe, bafite ububasha bwo gukora iperereza ku mikorere y’ubuyobozi no gukora ibirego nk'uko bivugwa amategeko.

^{Ingingo ya 24 Abishingira} Itegeko Nshinga [ Itegeko rya 24 ry’amahoro ahoraho]

Amategeko mpuzamahanga ni ay'ikirenga ^[67] . Kubungabunga amategeko shingiro, gukumira imvururu z’abaturage, no kwirinda ubuhemu, Perezida, abahagarariye abaturage, abakozi ba gisirikare, abayobozi ba Leta, abarezi, abanyamadini, n’abakozi b’itangazamakuru bose ni ingwate z’ishyirwa mu bikorwa ry’itegeko nshinga . Byemejwe n'Urukiko Rushinzwe Kurinda Iremezo ry'Itegeko Nshinga, Umushinjacyaha Mukuru ashobora gukurikirana cyangwa gufata umuyobozi wa Leta kubera ibikorwa bye binyuranyije n'Itegeko Nshinga . Amasaha mirongo irindwi n'abiri mbere yuko itangira ry'igikorwa cya gisirikare kitari intambara cyangwa gukandamiza ingufu, bigomba kwemezwa na kongere. Perezida n’umugaba mukuru w’ingabo, Ingabo zirwanira mu mazi, n’ingabo zirwanira mu kirere bagomba gukomeza kutabogama, kandi nta burenganzira bafite bwo gutora mu matora rusange.

^[67] Kugeza ubu, nta tegeko nshinga ry’igihugu ryubahiriza mu buryo bweruye amategeko mpuzamahanga, ariko cyane cyane ryubahiriza amategeko mpuzamahanga. §25 y'amategeko shingiro y'Ubudage avuga ko amategeko mpuzamahanga agize amategeko y'igihugu, kandi amategeko y'igihugu aracyaruta amategeko mpuzamahanga. Kudakurikiza amategeko mpuzamahanga ni ukugirira nabi abantu cyane.

Igice cya 7 Amahoro ahoraho yubushinjacyaha

Ingingo ya 25 Ivugurura ry’ubucamanza [Itegeko rya 25 ^ry’amahoro ahoraho]

Kubahiriza cyane amategeko yisi . Itegekonshinga n’ubushake rusange bw’abaturage ^[68] , kandi abantu barashobora gushinja mu buryo butaziguye umuntu kurenga ku itegeko nshinga. Ubushinjacyaha buhuza ububasha bwo kuyobora hanze kandi butandukanya n'ubutabera n'ubushinjacyaha imbere. Kurinda abayobozi ba leta kuyobora abantu kurimbuka, ubushinjacyaha bufite ishami ryubahiriza amategeko na sisitemu yo kubahiriza amategeko mpuzamahanga n’amategeko y’igihugu. Umushinjacyaha mukuru afite ububasha bwo gutanga itegeko ryo guta muri yombi abagizi ba nabi barenze ku mategeko mpuzamahanga. Iyo abasirikari n'abashinzwe umutekano barahiriye umwanya mu birori byo gutangiza cyangwa kuzamurwa mu ntera, bazashyirwaho umukono n'umushinjacyaha mukuru. Abacamanza b'urukiko rw’umutekano rw’igihugu bazajya bahugurwa ku kazi buri mwaka ^[69] .

^[68] “Itegekonshinga rigomba kuba icyemezo kandi buri gikorwa cy’ububasha bwo gushyiraho itegeko nshinga kigomba kuba itegeko.” (Carl Schmitt, intiti y’itegeko nshinga ry’Ubudage, Theory Constitutional)

^[69] Umushinjacyaha mukuru afite ububasha bwo gufata abayobozi ku isi barenze ku mategeko mpuzamahanga bakurikije amategeko. Abacamanza b'inkiko bashinzwe umutekano w’igihugu bagomba guhabwa amahugurwa yumwuga buri mwaka.

Ingingo ya 26 Gufungura uburyo bwo gukurikirana ubutabera [Itegeko rya 26 ^ry’amahoro ahoraho]

Ububasha bw'ubushinjacyaha bukoreshwa mu bwigenge. Perezida w'ubushinjacyaha atorwa mu buryo butaziguye n'abaturage; uwabonye amajwi menshi akora nk'umushinjacyaha mukuru . Umuntu ufite amajwi ya kabiri menshi ni visi perezida wubushinjacyaha ndetse na minisitiri w’amategeko yubahiriza amategeko . Umuntu ufite amajwi ya gatatu menshi cyane ni visi perezida wa kabiri w’ubushinjacyaha ndetse na Minisitiri w’ubugenzuzi . Abashinjacyaha bakuru baho nabo batorwa nabaturage ^[70] . Ukurikije umubare w’amajwi yakiriwe, umushinjacyaha mukuru w’ibanze hamwe n’abashinjacyaha babiri bungirije batorwa kugira ngo babe inteko rusange y’ibirego.. Abashinjacyaha bagomba kugenzura no gukumira akarengane, no kuvumbura no gukurikirana ubutabera. Ababuranyi bose mu rubanza bafite uburenganzira bwo guhindura umushinjacyaha cyangwa umucamanza mbere y’iperereza rirangiye cyangwa umwanzuro wo kwiregura.

^[70] Mu myaka irenga 200 kuva hategurwa Itegeko Nshinga rya Amerika, abashinjacyaha bakuru n'abashinjacyaha bo mu bihugu birenga 46 batowe n'abantu, kandi bashinzwe abantu mubutabera.

Igice cya 8 Amahoro ahoraho yubucamanza

Ingingo ya 27 Ivugurura ry’imanza mu bucamanza [Itegeko rya 27 ^ry’amahoro ahoraho]

Ishirwaho rikomeye ry'ubutabera ku isi . Amategeko mpuzamahanga ahabwa umwanya wambere mugukoresha imbaraga zose zemewe. Kurikiza ibyemezo byubucamanza byurukiko mpuzamahanga. Indangagaciro rusange n’itegeko nshinga bigomba kujyana ^[71] . Iyo ubutabera bwisi yose busabwe numuntu, igisubizo ^[72] kigomba gutabaza umuntu. Ni yo mpamvu, perezida w’ishami ry’ubucamanza atorwa n’abaturage ^[73]. Abacamanza bo mu Rukiko Rushinzwe Kurinda Iremezo ry'Itegeko Nshinga bahagarariye ubutabera bw'abaturage kandi bagasobanura itegeko nshinga hagamijwe ubutabera bwa muntu, kandi icyemezo cyabo ni cyo gisubizo cyemewe cyane, kandi ibyemezo by'abacamanza b'Urukiko rw'Itegeko Nshinga bifatwa nk'imikorere y'abaturage bafite imbaraga. Kimwe cya kabiri cy'abacamanza bo mu Rukiko Rushinzwe Kurinda Iremezo ry'Itegeko Nshinga baturuka mu bihugu bitandukanye byo ku mugabane wa gatanu kandi bishimira ubuzima bwabo bwose no kuvurwa mu gihugu cyose.

^[71] Gukurikiza icyiswe "amategeko" ntibigomba kugarukira mu gihugu gusa, ahubwo bigomba gusobanurwa nkigitekerezo rusange. Ni ukuvuga, kuva muri societe ntoya kugeza muri societe nini, hanyuma ukagera mugihugu ndetse no kwisi yose, nibicuruzwa rusange byibitekerezo byabantu babana. (Tanaka Kotaro, umwarimu w’amategeko w’Ubuyapani, Theory of World Law)

^[72] “Icyaha gikomeye cya leta ni ubunebwe.” (Nicolo Machiavelli, umunyapolitike w’Ubutaliyani, Umuganwa) Ubutabera bivuze ko iyo abantu bakeneye ibyo bakeneye, leta izasubiza ibyifuzo byose. Ubutabera nicyo gisobanuro cyibanze cyo kubaho kwigihugu.

^[73] “Ubwigenge busesuye bw'inkiko z'ubutabera ni ngombwa cyane mu Itegeko Nshinga rigarukira.” .__

Ingingo ya 28 Gufungura  isubirwamo ry’ubucamanza [Itegeko rya 28 ^ry’amahoro ahoraho]

Itegekonshinga ni itegeko shingiro ryigihugu nimbaraga zibanze zabaturage. Imbaraga za leta zo gukoresha amategeko zizahora zihabwa abatuye ako karere. Indangagaciro z'itegeko nshinga ni rusange kandi zigengwa n'amasezerano y'isi yose (Itegeko Nshinga §13 na §14 zuzuye 99%) Isi ifite imbaraga zo gusuzuma amategeko atubahiriza amategeko kandi igomba gushyira imbere gusuzuma kurenga ku mategeko mpuzamahanga. Nyuma yo gukuraho kurenga ku mategeko mpuzamahanga cyangwa itegeko nshinga, abaturage bo ku isi bafite uburenganzira bwo gutangiza imyigaragambyo y’amahoro nk’imiryango idaharanira inyungu ^[74] n’imyigaragambyo idahwitse ^[75]  niba nta bundi buryo bwo gukemura ibibazo.

^[74] "Kutumvira kw'abaturage" muri rusange bifatwa nkigikorwa cyeruye, kitarimo urugomo cyo kutumvira amategeko muburyo bweruye, butarimo urugomo hagamijwe kwihutisha impinduka mumategeko, politiki cyangwa uburwayi mbonezamubano, biterwa numutimanama mbwirizamuco.

^[75] “Itegeko ridafite ibihano ntabwo ari itegeko, kandi itegeko nshinga ridafite uburenganzira bwo guhangana ntabwo ari itegeko nshinga.” Kurenga ku itegeko nshinga birumvikana ko bigomba gukurikiranwa ku isi cyangwa kurwanywa. “Igihugu gitekereza igitekerezo cyiza nk'iki, kandi kikagenderaho, kizahoraho ku isi ubuziraherezo.” (Abraham Lincoln, Perezida wa Amerika)

* Amagambo yavuzwe haruguru ntashobora guhinduka. Niba ushaka guhinduka, nyamuneka andika amagambo yinyongera akurikira.

Igice cya IV Ingingo zinyongera ningirakamaro

Ibihugu bitandukanye birashobora kwidegembya kongera no gutanga ingero zonyine

Fata Amerika nk'urugero

1. Birasabwa ko Amerika iyobora demokarasi na Kongere bigomba guhindurwa gahunda y’amashyaka atatu: leta imwe muri Sena n’amajwi imwe, kandi batatu ba mbere batorwa bakurikije umubare w’amajwi (hatitawe ku ishyaka rya politiki) ), hamwe n'abanyamuryango batatu kuri leta, kandi imyanya muri Sena iba 150; Inteko ishinga amategeko umutwe w’abadepite igabanya uturere tw’amatora n’abaturage kandi abatora muri buri karere bakagira amajwi imwe yo gutora umukandida ukunzwe cyane, naho batatu ba mbere bagatorwa bakurikije amajwi menshi, kandi imyanya yose y’umutwe w’abadepite ikaguma kuri 435. Impaka zose zirashobora guhuzwa no gucibwa nimbaraga za gatatu.

2. Birasabwa ko Amerika iyobora demokarasi kandi ko manda ya Perezida n’abandi bayobozi batowe igomba kongerwa, ariko indwara idakira ya manda ikurikiranye igomba guhagarikwa. Mw'isi ya none, ibintu birahinduka vuba ku buryo manda y'imyaka itanu ihagije, kandi nta biro bya Leta bishobora gukorwa mu gihe cy'imyaka umunani (urugero, Perezida ucyuye igihe ntabwo yemerewe kuba Minisitiri w’intebe), n’ibanze umushahara ntuzahinduka muri iki gihe. (Itegeko Nshinga § 8).

Igice V Inzibacyuho na  s inyongera p rovisiyo  (usibye)

Igice cya VI Umugereka: kugereranya amahame-remezo n'ubwenge bw'ikinyagihumbi cy'amahanga yose, amategeko yose, n'amadini yose

1. Ibipimo 28 by'Itegeko Nshinga nk'igikoresho cya “28 Amahame-shingiro ya Amerika” kugira ngo akomeze kwiteza imbere no kumurika

2. Ihame ry'Itegeko Nshinga nk'igikoresho cya Loni n'imiryango itegamiye kuri Leta irenga 20.000 gukomeza gutera imbere no kumurika

(1) Kugereranya amahame shingiro n’amasezerano ya Loni

(2) Kugereranya ibipimo ngenderwaho n’itegeko nshinga ry’umuryango w’abibumbye ryita ku burezi, ubumenyi n’umuco

(3) Gereranya rero n  n’Itegeko  Nshinga n’icyemezo cya Loni “Gushiraho amahoro ahoraho”

(4) Kugereranya amahame remezo n’itangazo mpuzamahanga ry’uburenganzira bwa muntu, risanzwe ry’amahoro na Loni

(5) Kugereranya amahame remezo n’andi matangazo ajyanye n’amahoro y’umuryango w’abibumbye

3. Kugereranya amahame shingiro n "" Itegeko Nshinga "mu itegeko nshinga ry’ibihugu bitandukanye

4. Kugereranya ibipimo ngenderwaho n’uburenganzira bwo gutora mu itegeko nshinga ry’ibihugu bitandukanye

(1) Ubusuwisi bwinjije amafaranga menshi ku muturage ku isi mu myaka 100 ishize mu bihugu bito n'ibiciriritse (abaturage barenga miliyoni umunani), buri muturage yatoye “inshuro 9” ku biro by'itora buri mwaka

i. Abaturage ba Zurich bitabiriye amatora (federasiyo / leta / amakomine / uturere / uturere / abaturage), bafite amajwi arenga 17, kandi bakoze amajwi 92 (2003-2019), impuzandengo y’amatora 5.41 yatowe buri mwaka

ii. Abenegihugu ba Zurich bitabiriye amatora ya rubanda (igihugu / leta / komine / uturere / referendum ya rubanda), impuzandengo ya 3.82 ya buri mwaka.

iii. Sisitemu yo gutora hakoreshejwe ikoranabuhanga

.

i. Urwego rwa Leta - Amatora yo muri leta ya Californiya

ii. Amakomine - Amatora yubwenegihugu bwumujyi wa Los Angeles

iii. Ibihugu byo muri Amerika bishyira mu bikorwa uburyo bwo kwiyandikisha kuri elegitoronike kugira ngo bamenye abatora

5. Kugereranya amahame shingiro na "gutora" y'itegeko nshinga ry'ibihugu bitandukanye

:

(2) Kugereranya amahame remezo n’amahame yo “kurengera demokarasi ishingiye ku bwisanzure no gutora ku gahato” by’ibihugu bitandukanye

6. Kugereranya amahame shingiro n "uburenganzira bwa muntu" bw’itegeko nshinga ry’ibihugu bitandukanye

.

(2) Kugereranya amahame shingiro n’amahame y "amategeko mpuzamahanga aruta amategeko y’igihugu" y’itegeko nshinga ry’ibihugu bitandukanye

(3) Kugereranya amahame-remezo n’amahame ya “garanti-nshinga” y'ibihugu bitandukanye

7. Kugereranya amahame shingiro n’amahame yo “kubahiriza amategeko y’amahanga” y’itegeko nshinga ry’ibihugu bitandukanye

►Gereranya n’Itegeko Nshinga n’itegeko nshinga ry’ibihugu bitandukanye “kureba niba icyubahiro n’agaciro by’abantu bitaba umunsi umwe inyuma y’ibindi bihugu”

8. Kugereranya ibipimo ngenderwaho n’itegeko nshinga ry’ibihugu bitandukanye

Kugereranya ibipimo ngenderwaho n'Itegeko Nshinga n'inkomoko y "ubutabera bukomeye" busubiza ibikenewe mu butabera rusange mu bihugu bitandukanye

9. Kugereranya ibipimo ngenderwaho n’itegeko nshinga n '“ukurenga ku mategeko mpuzamahanga n’itegeko nshinga, buri wese afite uburenganzira bwo kurwanya” itegeko nshinga ry’ibihugu bitandukanye.

►Gereranya n’Itegeko Nshinga n’amahame y '“uburenganzira bwo kurwanya / kudafatanya” n’ibisubizo by’itegeko nshinga by’ibihugu bitandukanye

10.  Kugereranya amahame remezo n "ivugurura no gufungura" amategeko shingiro y’ibihugu bitandukanye

►Gereranya n’Itegeko Nshinga n’amahame ya “ivugurura rya politiki no gufungura, no kugira uruhare mu matora y’abakuru b’ibihugu mu nzego zose hakurikijwe amategeko” y’ibihugu bitandukanye

11. Kugereranya amahame shingiro n’amahame ahatanira imbaraga z’amategeko mu kubaka umuryango mpuzamahanga wemewe n’ibihugu bitandukanye

12. Kugereranya amahame shingiro no guteza imbere ubukristu (abayoboke miliyari 2,5) nkigikoresho kimurika cyiterambere rihoraho

.

.

(3) Kugereranya amahame shingiro n’ibitekerezo byingenzi by’itangazwa rya Papa “Umunsi w’amahoro ku isi” mu myaka 100 ishize

(4) Kugereranya ibipimo ngenderwaho n’ingingo zigera ku 4000 ziri mu Igazeti ya Papa Fransisko

13. Kugereranya amahame-remezo n’ubuyisilamu (miliyari 1.9 abayoboke) nkigikoresho kimurika cyiterambere rihoraho

(1) Kugereranya ibipimo ngenderwaho na Korowani nkigikoresho kimurika cyiterambere rihoraho kuva 609 nyuma ya Yesu

(2) Kugereranya ibipimo ngenderwaho na Hadithi nkigikoresho kimurika cyiterambere rihoraho kuva 800 nyuma ya Yesu

14. Kugereranya amahame-remezo na Veda y'Abahindu (abayoboke 1 miliyari) nk'igikoresho kimurika cyo gukomeza iterambere

15. Kugereranya amahame-remezo n’ububuda-Budisime ya Tibet (abayoboke miliyoni 500) nkigikoresho kimurika cyiterambere rihoraho

(1) Kugereranya ibipimo ngenderwaho na Tripitaka nkigikoresho kimurika cyiterambere rihoraho

.

16. Kugereranya ibipimo ngenderwaho na Bibiliya ya orotodogisi nk'igikoresho kimurika cyo gukomeza iterambere

(1) Kugereranya ibipimo ngenderwaho n'Isezerano rya Kera rya Bibiliya ya orotodogisi nk'igikoresho kimurika cyo gukomeza iterambere

(2) Kugereranya ibipimo ngenderwaho n'Isezerano Rishya rya Bibiliya ya orotodogisi nk'igikoresho kimurika cyo gukomeza iterambere

17. Kugereranya amahame shingiro na Torah yubuyahudi nkigikoresho kimurika cyiterambere rihoraho

18. Kugereranya amahame shingiro hamwe nibyifuzo byingenzi byigihembo cyamahoro cyitiriwe Nobel

19. Ibiteganywa n’itegeko nshinga ry’ibihugu bitandukanye kwemeza ihohoterwa ry’ubwisanzure mu kwibasira ubwisanzure na demokarasi

20. Imibare ku cyerekezo cya demokarasi mu myaka ya 2008 kugeza 2021 (yose hamwe 32)

21. Ihame ry'Itegeko Nshinga rikora nk'igishushanyo mbonera cy'ivugurura no gufungura no guteza imbere amahoro gahunda za politiki zitandukanye

(1) Kugereranya ibipimo ngenderwaho n’ibiteganywa na gahunda ya perezida

(2) Kugereranya ibipimo ngenderwaho n’itegeko nshinga rya perezida wa kabiri

(3) Kugereranya ibipimo ngenderwaho n’ibiteganywa na gahunda y’inteko ishinga amategeko (guverinoma)

(4) Kugereranya ibipimo ngenderwaho n’itegeko rya sisitemu yubuyobozi

Ibyerekeye Twebwe

Thangka yashyizweho umukono na Nyiricyubahiro Dalai Lama wa 14 w’ishyirahamwe.

Amafoto y'ibikorwa

Inkunga n'ibihembo kubashinze gahunda y'amahoro ahoraho kubantu

Yahinduye Itegekonshinga mu rurimi rwisi

Yahinduye Itegekonshinga mu ndimi za buri rwego rwigenga rwa leta, intara, akarere, komini

* Impano ziremewe, kandi hazatangwa verisiyo irambuye (Hitamo kopi igoye ya verisiyo yubushinwa hamwe nicyongereza. Cyangwa verisiyo ya elegitoronike ku zindi ndimi.)